تحول خاطره نویسی و جایگاه آن در تاریخنگاری دوره ی قاجار(1343-1209ق)

چکیده : برخوردها و آشنایی های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با کشورهای قدرتمند غربی تأثیرات مهمی بر جامعه ی ایران عصر قاجاری نهاد. آشنایی با شیوه های نوین تاریخ نویسی و دگرگونی روش های تاریخ-نگاری ایرانی، یکی از مهم ترین دستاوردهای این پدیده بوده است. خاطره نگاری نوین – با تکیه و آگاهی از من فردی و هویت جمعی - از گونه های مربوط به این حوزه است که از اواسط عصر ناصری تحت تأثیر مستقیم افکار و مظاهر اروپایی تشکیل و به موازات عمر این سلسله، به خصوص با وقوع انقلاب مشروطه توسعه و تحولی عظیم یافت. بررسی نحـــوه ی شکل گیری و توسعه خاطره نگاری و مشخص کردن جایگاه آنها در تاریخ نگاری دوره ی قاجار مهم ترین دغدغه های این پژوهش است. با تکیه بر خاطرات این دوره که مشتمل بر 42 اثر از دو دوره ی قبل و بعد از مشروطه بود و با توجه به پایگاه طبقاتی خاطره نگاران و اندیشه های آنان من باب مسائل گوناگون به تحلیل تاریخی این آثار پرداخته ایم. ایجاد بحران در بینش تاریخ نگاری سنتی (رسمی) به دلیل رواج افکار نوین اروپایی و انتقال یافتن تاریخ-نگاری، از حوزه ی عمومی به خصوصی و ثبت آن با نگاهی منتقدانه به شیوه ی خاطره نویسی یا تاریخ-نگاری مخفی را از دست آورد های آغازین، پژوهش باید قلمداد کرد. همچنین، چرخش پایگاه طبقاتی خاطره نگاران از طبقه ی مسلط به طبقه ی متوسط و وجود 27 خاطره در مقابل 15 اثـر دوره ی اول و ارائه داده های بکر تاریخ اجتماعی در خاطرات مشروطه و پر رنگ بودن نسبی « من فردی» با تبلور یافتن آن در « مای اجتماعی» در متن این خاطرات را ناشی از تأثیر انقلاب مشروطه در جریان خاطره نگاری باید دانست . پذیرفتن این نظر که خاطرات دوره ی قاجار از منابع مهم تاریخنگاری این زمان است وبا توجه و بر اساس پایگاه طبقاتی خاطره نگاران و قرار دادن ملاک و شاخصه هایی چون ارائه داده های بکر تاریخی با تکیه بر اسناد و مکاتبات و دارا بودن دید مورخانه و انتقادی خاطره نگاران، پژوهش را به ارزش گذاری جایگاه خاطرات در تاریــــخ نگاری سوق و در این مسیر بیشترین ارزش را به خاطره و خاطره نویسان طبقه ی مسلط داد، که آن را از دیگر یافته های تحقیق باید برشمرد. واژه های کلیدی: خاطره ، خاطره نگاری ، تاریخنگاری، مشروطه ، حدیث نفس